Świąteczne zakupy - rób je z głową!

Nie na opakowaniu, lecz na etykiecie, często małym drukiem, znajdziesz informację o produkcie. To podstawowa lektura przed zakupem. W oznakowaniu środków spożywczych powinny znajdować się następujące informacje: nazwa rodzajowa produktu (np. kiełbasa suszona, mleko pełne), termin przydatności do spożycia (np. należy spożyć do...) lub data minimalnej trwałości (np. najlepiej spożyć przed), wykaz składników, warunki przechowywania, zawartość netto, oznaczenie producenta lub innego podmiotu wprowadzającego produkt do obrotu.

Żeby dokonać właściwego wyboru, warto porównywać skład podobnych produktów, np. śmietany (może ona zawierać substancje dodatkowe dozwolone bądź nie zawierać ich w ogóle) lub parówek (zawartość mięsa może w nich wynosić od 20 do 70 proc.). Na etykiecie producent ma obowiązek podawać procentową zawartość głównego składnika, np. mięsa dla wędlin.

Sprawdź aktualność terminów przydatności do spożycia i dat minimalnej trwałości oraz warunki przechowywania - np. czy artykuły mleczarskie lub przetwory mięsne znajdują się w urządzeniach chłodniczych, zwłaszcza w sytuacji, w której temperatura przechowywania zalecana przez producenta jest poniżej 10°C.

Trudno bez nich wyobrazić sobie świąteczne stoły. O pochodzeniu i jakości jaj mówi specjalny kod na skorupce. Powinniśmy na niej znaleźć kod producenta, który składa się z kodu państwa (np. PL dla Polski), oznaczenia metody chowu kur: 0 - chów ekologiczny, 1 - na wolnym wybiegu, 2 - ściółkowy, 3 - klatkowy oraz z weterynaryjnego numeru identyfikacyjnego (8 cyfr). Oznaczenie nie jest wymagane w tzw. sprzedaży bezpośredniej (np. na bazarze).

Na opakowaniu powinniśmy znaleźć natomiast informacje o kodzie zakładu pakowania jaj, klasie jakości A, klasie wagowej (np. XL - bardzo duże), dacie minimalnej trwałości, zaleceniach dotyczących przechowywania jaj po zakupie i metodzie chowu kur (np. jaja z chowu klatkowego).

W przypadku jaj sprzedawanych luzem sprzedawca w widoczny i czytelny sposób powinien podać następujące informacje: klasę jakości A, klasę wagową, metodę chowu, data minimalnej trwałości oraz znaczenie kodu producenta (uwidocznionego na skorupie jaj).

Prawo nie określa minimalnych wymagań jakościowych dla mięsa i jego przetworów. To producent deklaruje na opakowaniu skład np. dla wędlin. Oznacza to, że konsument chcący porównać tę samą wędlinę pochodzącą od różnych producentów powinien wiedzieć, że ich skład, mimo tej samej nazwy, może znacznie się różnić. Nie jest to niezgodne z prawem. Dlatego też pod takimi samymi nazwami - np. polędwica sopocka - mogą być oferowane całkiem różne jakościowo produkty.

Porównuj skład podobnych produktów, np. zawartość mięsa w parówkach (może się ona wahać od 20 do 70 proc.). Należy pamiętać, że MOM (mięso oddzielone mechanicznie) pojawiające się w wykazie składników, mimo użycia nazwy ?mięso? w świetle przepisów nie jest mięsem. Zgodnie z definicją MOM to produkt uzyskany w wyniku mechanicznego usunięcia reszty tkanek przylegających do kości, po oddzieleniu od nich mięśni. Warto wiedzieć, że na sprzedawcach oferujących wędliny bez opakowań (sprzedawanych na wagę) ciąży obowiązek podawania na wywieszkach składu wędlin. Jeżeli brakuje takich informacji, należy się ich domagać.

Na opakowaniach wszystkich produktów pochodzenia zwierzęcego wymagane jest podanie weterynaryjnego numeru identyfikacyjnego (WNI). Numer ten mówi o tym, że zakład działa legalnie, a produkcja odbywa się nadzorem Inspekcji Weterynaryjnej. Przy sprzedaży przetworów mięsnych oferowanych luzem (?na wagę?) sprzedawca ma obowiązek uwidocznić informację o składzie wędlin, czyli informację o zawartości składników, np. mięsa wołowego, cielęcego czy też drobiowego, przypraw, substancji dodatkowych dozwolonych.

Przy zakupie pieczywa zwróćmy uwagę na jego nazwę rodzajową. Sprawdźmy, czy jest adekwatna do deklarowanego składu (np. czy pieczywo żytnie wyprodukowano z mąki żytniej). Pamiętajmy, że w punktach sprzedaży pieczywa bez opakowań przy określonym rodzaju pieczywa sprzedawca musi podać następujące informacje: nazwę pieczywa, dane dotyczące producenta lub paczkującego, masę jednostkową, informację: Pieczywo produkowane z ciasta głęboko mrożonego (w przypadku użycia takiego ciasta do produkcji pieczywa), wykaz składników oraz datę minimalnej trwałości, w przypadku pieczywa, przy którego produkcji użyto dozwolonych substancji dodatkowych przedłużających świeżość.

Uwaga! W składzie chleba, do którego produkcji użyto różnego rodzaju mąk, należy wskazać ilościową zawartość mąki, jeżeli zawartość danej mąki w chlebie jest istotna dla scharakteryzowania tego środka spożywczego i wpływa na odróżnienie go od podobnych chlebów dostępnych na rynku (np. mąki żytniej dla chleba żytniego, w którego składzie wymieniono mąkę żytnią i pszenną).

Masło to nazwa zastrzeżona wyłącznie dla tłuszczu mlecznego. Dlatego mieszanki np. masła i olejów roślinnych, tłuszczu mlecznego i roślinnego powinny być wyraźnie i jednoznacznie określone zgodnie ze szczegółowymi zasadami. Nazewnictwo w tym przypadku ściśle zależy od zawartości tłuszczu mlecznego, i tak: masło jest to produkt zawierający 80-90 proc. tłuszczu mlecznego, masło o zawartości trzech czwartych tłuszczu - 60-62 proc., masło półtłuszczowe - 39-41 proc., tłuszcz mleczny do smarowania X proc.? - mniej niż 39 proc. lub 41-60 proc. lub 62-80 proc. tłuszczu mlecznego.

Warto wspomnieć o maśle stołowym śmietankowym - produkcie specyficznym dla polskiego rynku, który w świetle przepisów unijnych powinien nazywać się właśnie tłuszczem mlecznym do smarowania 73,5 proc., a nie masłem z uwagi na niższą zawartość tłuszczu.

Przy zakupie ryb mrożonych upewnij się, czy jest to ryba mrożona czy mrożona glazurowana. Producent lub sprzedawca mają obowiązek poinformowania konsumenta o tym, że jest to ryba mrożona w glazurze z podaniem ilościowej zawartości glazury lub ryby w tym produkcie. Pamiętaj, że produkty rybołówstwa, takie jak ryby żywe, świeże, schłodzone, mrożone, suszone, solone lub w solankach i wędzone oraz skorupiaki i mięczaki poddane podobnym procesom muszą być zaopatrzone w informacje o handlowym oznaczeniu gatunku (nazwa polska i łacińska), metodzie produkcji (złowione w morzu, wodach śródlądowych lub wyhodowane), obszarze połowu (np. Morze Bałtyckie, a w przypadku wód śródlądowych i hodowli nazwa państwa, np. złowione lub wyhodowane w Polsce).

Powinniśmy w niej znaleźć wyroby kakaowe, np. miazgę kakaową, kakao, tłuszcz kakaowy, i cukry, w tym nie mniej niż 35 proc. suchej masy kakaowej. Dla odróżnienia czekolada mleczna zawiera dodatkowo mleko lub produkty mleczne i już tylko nie mniej niż 25 proc. suchej masy kakaowej. Nazwy wyrobów czekoladowych nie mogą być wykorzystywane w oznakowaniu produktów tzw. czekoladopodobnych, czyli wyrobów, w których zastąpiono tłuszcz kakaowy tłuszczem roślinnym w ilości wyższej, niż dopuszcza prawo. Zasada ta ma zastosowanie również do produktów zawierających w swoim składzie wyroby deklarowane jako czekoladowe, np. ciastka w polewie czekoladowej muszą zawierać prawdziwą czekoladę.

Oznakowanie: na czekoladzie, czekoladzie mlecznej, czekoladzie do picia musimy znaleźć informację o zawartości całkowitej suchej masy kakaowej - masa kakaowa minimum...%

Jeśli producent wskazuje, że wytwarzany przez niego produkt jest light z uwagi na niższą zawartość tłuszczu, cukru czy innego składnika, to powinno być go o co najmniej 30 proc. mniej niż w innych wyrobach standardowo dostępnych na rynku.

Niska zawartość tłuszczu, bez dodatku cukrów - są określeniami - w świetle obowiązujących przepisów - stanowiącymi oświadczenia żywieniowe. Przed zakupem powinno się jednocześnie sprawdzić wartość odżywczą, która jest nieodłącznym elementem takich oświadczeń i musi być podana na opakowaniu. Jest to istotne szczególnie dla osób stosujących różnego rodzaju diety, ponieważ np. może się okazać, że jogurt smakowy o obniżonej zawartości tłuszczu zawiera duże ilości węglowodanów (cukrów), a majonez light zamiast oleju - konserwanty, a lekka czekolada gorzka bez dodatku cukru może mieć wyższą wartość energetyczną niż standardowe czekolady.

Żywność ekologiczna wiąże się z naturalnym procesem wytwarzania (w szczególności w zakresie niestosowania środków ochrony roślin itp.). W ekologicznej uprawie warzyw, owoców, ziół, zbóż i innych produktów promuje się naturalne procesy produkcji.

Na etykietach żywności pochodzącej od takich producentów, przetwórców lub rolników, którzy spełniają wymagania specjalnej ustawy i posiadają certyfikat uprawnionej jednostki certyfikującej, pojawia się znak rolnictwa ekologicznego - Euro Liść. Na prawidłowo sporządzonej etykiecie produktu ekologicznego powinny znaleźć się: nazwa i numer upoważnionej jednostki certyfikującej, której podlega producent, napis: Rolnictwo ekologiczne. System kontroli WE lub Produkt rolnictwa ekologicznego oraz nazwa i adres producenta, przetwórcy lub sprzedawcy.

Komisja Europejska rejestruje produkty rolne i tradycyjne. Oznacza to, że mogą być one wytwarzane tylko w ściśle określony sposób na danym obszarze. Przykład? Kiełbasa lisiecka może być produkowana tylko w okolicach Liszek i Czernikowa. Oscypek może być przygotowywany z mleka owczego (dopuszcza się przy tym w produkcji do 40 proc. udziału mleka krowiego z określonego gatunku krów) w kilku gminach w Małopolsce. Miód kurpiowski może być produkowany na terenie województw mazowieckiego oraz podlaskiego (Kurpie), przy rozlewie tego miodu nie może być przekraczana temperatura 30°C.

Konsument po stwierdzeniu złej jakości produktów spożywczych ma prawo reklamacji u sprzedawcy, ale musi przestrzegać określonych terminów zgłoszenia swoich zastrzeżeń. Na reklamację ma trzy dni od otwarcia opakowania produktu opatrzonego terminem przydatności do spożycia lub datą minimalnej trwałości oraz trzy dni od dnia sprzedaży w przypadku towaru sprzedawanego luzem. Warunkiem reklamacji jest paragon. Nie wyrzucaj go!

W przypadku kłopotów z uznaniem reklamacji konsument może zwrócić się o pomoc do Inspekcji Handlowej (której inspektoraty działają w każdym mieście wojewódzkim), miejskiego lub powiatowego rzecznika konsumentów (adresy dostępne na stronie www.uokik.gov.pl), organizacji konsumenckich (np. Federacji Konsumentów, Stowarzyszenia Konsumentów Polskich).