Dom pożera tyle prądu co piekarnik - rachunek 60 zł miesięcznie. "Podwyżki cen? Naszych klientów nie ruszają"

• Czytaj także: Kto nam zabrał hot dogi ze stacji benzynowej? Drogi prąd wyskakuje już nie tylko z lodówki

Prezent od kolegi

Alicja i Piotr Karasiowie poznali się na studiach na Politechnice Śląskiej. Ona pochodzi ze Śląska, on - spod Łodzi. Razem studiowali w Gliwicach, gdzie mieści się wydział architektury PŚ.

Już podczas studiów projektowali domy dla znajomych, dla znajomych znajomych, ale i dla przyjaciół czy rodziny.

- Jeden kumpel, któremu zaprojektowaliśmy dom, powiedział, że rozchodzi się z dziewczyną, więc jednak nie będą się budowali. Tylko że nie miał z czego zapłacić za projekt - wspomina rozbawiony Piotr Karaś. Architekt rzucił więc, że kumpel odda, jak będzie milionerem. Kolega wpadł jednak na inny pomysł z rozliczeniem. Zadzwonił po tygodniu z informacją, że Piotr ma przyjechać do warsztatu jego ojca. Przyjechał, a kolega wyciągnął dwie wielkie paki. W środku był radziecki katamaran z pompowanymi pływakami, wart może z tysiąc złotych.

I tak Piotr z Alicją najpierw pływali po śląskich akwenach, potem krążyli pod Łodzią, aż zawitali do Gdańska.

Był rok 2010, Alicja wspomina, że na rynku panował zastój i kryzys, pensje były słabe, więc zdecydowali się, że założą firmę.

- Nie mieliśmy w Gdańsku żadnych znajomości, nikogo, kto by nas wsparł. Musieliśmy więc wymyślić coś, co pozwoli wstrzelić się nam w rynek - opowiada Alicja Karaś. Ich myśli krążyły wokół przedsięwzięcia związanego z ekologią. Dobrze czuli się na zajęciach z projektowania proekologicznego, to była wskazówka. Dostali unijną dotację na pierwszą firmę, a Alicja poszła na szkolenie z budownictwa pasywnego.

• Czytaj także: Znacie podziemne pomarańcze? We wsi pod Środą Wielkopolską od nich zaczął się nietuzinkowy biznes

Co to są domy pasywne?

I tak powstała MIDI Pracownia Architektoniczna, specjalizująca się w projektowaniu domów pasywnych.

Na początku klientami MIDI były osoby, które mieszkały już w domach pasywnych lub miały z nimi styczność zawodową, np. w Norwegii czy Austrii. I bardzo spodobał im się ten koncept.

- Doświadczyli tego, że rachunki są niskie, a mieszka się wygodnie - wyjaśnia Piotr. Ale twórcy pracowni MIDI mieli nadzieję, że zdobędą też większych klientów. Byli gotowi projektować osiedla, hotele i biurowce. Ale to nie wypaliło. Deweloperzy, z którymi współpracowali, chcieli, żeby budynki, które stawiają, były pasywne jedynie z nazwy. Do dziś robią pewne koncepcje dla większych inwestorów, ale raczej traktowani są przez nich jak think tank, który pokazuje ciekawe i dziwne rozwiązania na rynku polskim.

Po blisko dekadzie funkcjonowania firmy klientami MIDI wciąż są głównie osoby indywidualne.

- Wydaje się, że w Polsce bardzo dużo się buduje, ale możliwości finansowe młodych ludzi nie są duże. W Unii Europejskiej jesteśmy ciągle w tyle zarówno pod względem cen mieszkań w stosunku do zarobków, jak i dostępności kredytów hipotecznych - mówi Alicja.

Choć budowa domu pasywnego wiąże się z kosztem o około 10 proc. wyższym niż normalny projekt, to w Polsce jest to spora bariera.

Ciągle nie jest to masowa oferta, mimo że zwrot finansowy i ekologiczny jest dość szybki. 

- Tylko co to znaczy, że domy są pasywne? - dopytuję, gdy popijamy herbatę w niedzielny poranek w pracowni na gdańskiej Przeróbce, a za oknem widać Martwą Wisłę.

- Budownictwo pasywne opiera się na prostych metodach, to żadna kosmiczna technologia - odpowiada współwłaścicielka biura.

Po pierwsze, budynek musi być zwarty.

- Powierzchnia zewnętrzna względem kubatury powinna być mała, budynek musi być prosty, najlepiej na prostokątnym rzucie. Przez to ludzie kojarzą takie domy ze stodołami. Nie ma mowy o połamanych czy wystających elementach, żadnych wykuszy. Im mniej powierzchni zewnętrznej, tym mniej ciepła ucieka - wyjaśnia Alicja. I dodaje: To moja ulubiona zasada - jako jedyna wiąże się z oszczędnością na budowie.

Poza tym najprostszym sposobem na obniżenie rachunków jest zbudować mniej. MIDI nie podpisuje umów z wynagrodzeniem za metr.

- Staramy się sprostać wymaganiom inwestorów, projektując jak najmniej powierzchni. Gdy uda się uniknąć niepotrzebnych przestrzeni, jak komunikacja, albo zastąpić pomieszczenie aneksem lub zrezygnować z garażu na rzecz wiaty, jest to korzystne i dla budżetu, i dla środowiska naturalnego - mówi Piotr.

Po drugie, więcej izolacji.

- W domu pasywnym izolacje muszą być grubsze, a budynek powinien być tak zaprojektowany, żeby były one ciągłe. Unika się więc przerywania ich przez balkony czy kominki - opowiada Alicja.

Po trzecie, rozmieszczenie okien.

- Dużo przeszkleń jest od południa, dzięki czemu słońce wpada do domu i ogrzewa go. Okna od północy ograniczamy, to strata ciepła. - wyjaśnia Piotr.

Architekt wspomina, że przy projektowaniu zawsze jest dylemat, jak rozmieścić pomieszczenia, żeby wszystkie były równomiernie doświetlone i ogrzewały się jednocześnie. Ale da się to rozwiązać.

À propos dużych okien: w pewnym momencie, podczas naszej rozmowy do Piotra przyjdzie SMS od klientki.

- Wysłała mi widok ze swojego wielkiego okna. Ładne romantyczne zdjęcie ośnieżonej przestrzeni - opisuje jego treść i pokazuje mi zdjęcie. Rzeczywiście ładnie. A skoro mowa o śniegu: - Budynek pasywny widać z daleka, bo gdy na pozostałych dachach śnieg się już roztopił, to na nim nadal leży gruba, biała czapa, zwarta bryła i grube izolacje nie pozwalają ciepłu wydostać się na zewnątrz.

Po czwarte, wentylacja z rekuperacją, czyli odzysk ciepła.

- W domu pasywnym bryła jest zwarta i staramy się utrzymać ciepło w środku. Stosujemy więc wentylację mechaniczną z odzyskiem ciepła. Na przykład w zwykłych domach powietrze ucieka przez komin wentylacyjny. W domu pasywnym udaje się odzyskać nawet 90 proc. ciepła z powietrza wywiewanego. A dzięki wentylacji mechanicznej ogrzane powietrze rozchodzi się po całym budynku - mówi Alicja.

Po piąte, zabezpieczenie, żeby powietrze nie uciekało w niekontrolowany sposób.

- To taka kropka nad i. Budynek trzeba odpowiednio zbudować, zadbać o detale, żeby był szczelny. Tu ważna jest dbałość o szczegóły na budowie - mówi Alicja.

Tak powstają ekonomiczne i ekologiczne domy.

Nie każdy budynek pasywny jest ekologiczny - zużywa się w nim mniej energii, ale w Polsce trudno o ekologiczną energię dostępną dla każdego, systemowo.

Dopiero pojawiają się pierwsze oferty prądu z certyfikatem.

I pozostaje jeszcze kwestia, z jakich materiałów zbudujemy dom i jak bardzo jest ekologiczny na etapie budowy.

Klienci, którzy stawiają na domy pasywne, pytają o ich ekologiczność. Piotr opowiada o tabelce, którą wypełniają inwestorzy. Padają w nich pytania o to, na czym im zależy. Gdy MIDI Pracownia Architektoniczna wchodziła na rynek, większości klientów zależało na małym zużyciu energii. Potem była przerwa na dream house, czyli domy z cyklu: zróbmy coś ciekawego, a przy okazji może być niskoenergetycznie i ekologicznie. Ale od dwóch lat ludzie znowu częściej pytają o ekologię.

Może być drożej, ale ważne, żeby było z naturalnych materiałów i z małym śladem środowiskowym. I bez ścinania drzew na działce.

• Czytaj też: Fotowoltaika w Polsce bije rekordy produkcji. Będą ujemne ceny? Zła wiadomość dla prosumentów

Pytania o rachunki

Wróciły też pytania o niższe rachunki za energię. Piotr zwraca uwagę, że większość osób w odpowiedzi na rosnące koszty myśli o zmianie pieców, izolacji termicznej czy lepszych oknach. Fala kompleksowego myślenia o oszczędności do nas jeszcze nie dotarła.

- Dekadę temu były dotacje na domy pasywne. Był to moment, gdy pojawiło się myślenie o systemowym rozwiązaniu. To się jednak skończyło. Teraz dotuje się fotowoltaikę lub pompy ciepła. To kieruje myślenie ludzi na tańsze wytwarzanie energii a nie jej oszczędzanie - mówi architekt.

Jak wspominają Piotr i Alicja, często budynki pasywne kojarzą się właśnie z fotowoltaiką i pompą ciepła. To nie do końca dobre skojarzenie.

Budynek pasywny to budynek, który zużywa na ogrzewanie i wentylację 15 kWh na metr kwadratowy na rok. Tyle energii potrzeba do niego dostarczyć, nieważne jest źródło ciepła.

Architekci zgodnie powtarzają - i to wielokrotnie podczas naszej rozmowy - że powinno się mniej zużywać, a nie taniej produkować energię.

- Domy pasywne potrzebują około cztery razy mniej energii do utrzymania tej samej temperatury co nowo budowane budynki i nawet dziesięć razy mniej energii, jeśli porównamy je z przeciętnym budynkiem w Polsce - wylicza Piotr.

I dodaje: - Jeśli potrzebujesz tak mało energii, to urządzenie, którym ogrzewasz, nie ma już takiego znaczenia. Jeżeli energię czerpiesz z gniazdka, to potrzebujesz 1 tys. kWh, płacisz za to 1,2-1,4 tys. zł rocznie, a jeśli 10 tys. kWh - to 14 tys. zł rocznie.

Alicja zwraca uwagę, że gdy ma się mały dom i zużywa mało energii, to lepiej dogrzewać go matami grzewczymi prosto z prądu, a nie inwestować w droższe, bardziej skomplikowane instalacje.

- Ale z drugiej strony wtedy jesteśmy uzależnieni tylko od jednego źródła, a przy tych zawirowaniach cen energii nie każdy chce się na to zdecydować - dodaje rozmówczyni "Wyborczej".

• Czytaj także: Zero procent podwyżek. Ci mieszkańcy znaleźli sposób na drożejące ogrzewanie. Hit? A może niekoniecznie?

Pinterest podpowiada szalone pomysły

Architekci zgodnie powtarzają, że przy projektowaniu ważne jest samoograniczenie ze strony inwestorów.

- Zawsze powtarzamy klientom, że musimy skupić się na dwóch, trzech elementach. Bo potrzeby są ogromne, a Pinterest podpowiada szalone pomysły - śmieje się Piotr.

Pokazuje mi jeden z domów pary, która bardzo nie lubi doświetlonych mieszkań. Wizualizację poprzedza zdjęcie starej niemieckiej stodoły, w której trawnik wchodzi na dach. To sprawia, że niewiele słońca dostaje się do środka. W tym przypadku trzeba było postawić fotowoltaikę na warsztacie i wiacie garażowej. Klientom bardziej niż na domu pasywnym zależało na odcięciu się od światła słonecznego.

- Projektujemy domy zgodnie z marzeniami, pytamy klientów o motywacje, a one są różne. Choć nie zawsze bilans energetyczny jest wyznacznikiem dla inwestorów, to jest on ważny, dlatego istotne, żebyśmy liczyli ten bilans i panowali nad nim na bieżąco - mówi architekt.

Alicja i Piotr zwracają uwagę, że kwestia energooszczędności nie jest czymś, co powinno robić się na końcu, jak wielokrotnie bywa przy projektowaniu zwykłych domów.

- Często wtedy padają słowa, że skoro komuś zależy na energooszczędności, to zamiast styropianu 15 cm zróbmy 20 cm. My podchodzimy całościowo - zaznacza Piotr.

- Albo gdy bilans energetyczny się nie spina: da się więcej paneli, a to nie jest rozwiązanie - dodaje Alicja. - My jesteśmy w stanie policzyć, ile budynek będzie zużywał energii, a także: czy warto dołożyć fotowoltaikę, czy może to nie ma sensu, bo będzie się zwracać latami.

Alicja wykłada na Politechnice Gdańskiej, tam robi doktorat. 

- Zrobiłam badania i sprawdziłam domy, które powstają w Polsce z katalogów. Weryfikowałam, jaką mają powierzchnię okien. Okazało się, że taką samą, co domy pasywne. W domach pasywnych lokalizujemy okna tak, aby pozyskiwać pasywną energię słońca, w domach typowych okna częściej odpowiadają za starty energetyczne - mamy ten sam zasób, ale korzystamy z niego w nierówny sposób - opowiada architektka.

• Czytaj także: Fotowoltaika i problem z mrożeniem cen prądu. Wyjaśniamy, jak się rozliczyć

Domy z naklejką

Słucham Alicji i Piotra, a w głowie cały czas kołacze mi myśl: czy budownictwo pasywne i ekologiczne to przyszłość? Oboje przytakują.

- Wszystko idzie w tę stronę - odpowiada architektka. I przywołuje przykład biurowców, gdzie kładzie się już nacisk na ekologiczne rozwiązania, a także na to, jak liczy się zużycie energii. - Duże zagraniczne firmy mają już pewne wymagania, bez certyfikatu nie wynajmą danej powierzchni. To wyznacznik, który dla większych graczy ma znaczenie - dodaje Alicja.

W czasie rozmowy pada przykład dwóch kompleksów biurowców w Gdańsku, oba ze sobą sąsiadują. Jeden z nich ma najwyższy certyfikat ekologiczny, to tam mieszczą się duże np. niemieckie korporacje, jak jedna z większych linii lotniczych. Po przekątnej rezyduje za to polska Energa.

Ten proces będzie jednak postępował - w miarę jak świadomość i koszty energii będą rosły. Na Zachodzie dbałość o takie szczegóły nawet w małej firmie to żadna egzotyka.

Piotr przywołuje przykład jeszcze mniejszej skali. W Anglii, gdy kupuje się dom, ma on naklejkę, jak te które znamy z lodówek, informują one, jak dużo dom zużywa energii.

- Ostatnio widzieliśmy coś podobnego na samochodach w Oslo - dodaje architekt. - Tak to powinno wyglądać także z domami w Polsce.

To zresztą z zagranicy czerpią inspiracje. Niedawno zrobili dla inwestora osiedle, budynek pokryty zielenią, z wielkimi tarasami. Robi wrażenie, zwłaszcza gdy dla kontrastu zobaczy się na wizualizacji wyrastające za nim pastelowe bloki. Podobny budynek jest w Kopenhadze.

• Czytaj także: Pan Janek kupił pompę ciepła, ale teraz żałuje. "Gdzie są moje oszczędności?"

Ale co z osobami, które mają już domy: czy one mogą przebudować je na jak najbliższe domowi pasywnemu?

- Standard pasywny jest trudny do osiągnięcia w takiej sytuacji, ale możemy zrobić dużo - odpowiada Alicja.

Moi rozmówcy sami przerobili tak swój dom. Od dewelopera kupili go w stanie surowym otwartym. Zainwestowali w okna, zrobili dobre izolacje termiczne, dlatego teraz siedzą przede mną w krótkich rękawkach, mimo zimna na dworze. Za ogrzewanie trzypiętrowego budynku rocznie płacą 1,5 tys. zł. Choć wspomagają się fotowoltaiką.

- Mamy siedem paneli, bo jest tu niewiele miejsca. Gdyby było ich 14, wyszlibyśmy z rachunkami na zero. A są przecież tacy, którzy mają i 100 paneli, a to i tak im nie starcza - kwituje Piotr.

*****

Jedna Planeta. Jedno Życie to projekt, w którym opowiadamy o wyzwaniach ekologicznych, z którymi przychodzi nam się mierzyć.

W tej odsłonie projektu pod nazwą Energia dla klimatu opowiadamy o konsekwencjach zderzenia się dwóch kryzysów: klimatycznego i energetycznego. Sprawdzamy, jak małe i średnie przedsiębiorstwa dbają o czystą energię. Dociekamy, jak firmy radzą sobie z transformacją energetyczną i co mogą zrobić, by zazielenić produkty, które sprzedają. Czy łatwo dziś brać odpowiedzialność i przechodzić na zieloną stronę mocy?